Evrimsel psikoloji nedir?

Evrimsel psikoloji nedir?

Türlerin Kökeni’nin son sayfalarında, doğal seçilim yoluyla evrim teorisini açıklayan Darwin cüretli bir öngörüde bulunmuştur: “Gelecekte çok daha önemli araştırmalara açık alanlar görüyorum. Psikoloji, Bay Herbert Spencer’ın şimdiden attığı temelle, zihni güçlerin ve yeteneklerin ancak yavaş yavaş ve aşamalı olarak kazanılmış olmasının gerekliliğine, güvenle oturtulabilir. İnsanın kökeni ve tarihi daha çok aydınlanacaktır (Darwin, 1970, s. 468).” Darwin’in bu sözleri, günün birinde “evrimsel psikoloji” adında yepyeni bir alanın doğacağını haber veren ilk sözler gibidir.

20. yy. boyunca birçok düşünür, Darwin’in temel anlayış biçiminden hareketle psikolojiye daha sistematik bir yaklaşım için gerekli yapının nasıl inşa edileceği sorusunu çözmeyi denediler (Tooby ve Cosmides, 2005). Tüm bu çeşitli yaklaşım ve çabaların da etkisiyle, birkaç on yıl önce evrimsel psikoloji alanı ortaya çıktı.Evrimsel psikolojiyi farklı açılardan tanımlamak elbette mümkündür; burada genel bir tanım yapmak gerekirse evrimsel psikoloji, tüm psikolojik olguları anlamaya yönelik temel bir çatı ve insanın sinir sistemi ile bu sistemin doğurduğu davranışların evrimsel süreçlerin ürünleri olduğunu ileri süren bir ilkeler bütünüdür. İnsanları doğal seçilimin ürünleri olarak ele alır, bu sebeple de insan türünü doğal dünyayı yöneten kurallardan bir şekilde bağımsızmış gibi kabul eden bir kavrayışa sahip değildir (Geher, 2006). Buna göre insanın zihni ve davranışları bir takım tabii ilkeler doğrultusunda, rastgele değil belli bir amaca yönelik ve kendi içinde tutarlı şekilde oluşmuştur. Dolayısıyla şu anki insanı bilimsel bakımdan izah ederken türün evrimsel geçmişi incelenmeli, davranışların nedenleri bu geçmişin ışığında araştırılmalıdır.

Evrimsel psikolojinin bilim camiasının dikkatini çekmesi bir hayli zaman alsa da günümüzde bu alan birçok disiplin tarafından bilinmekte ve etkisini giderek arttırarak yaygınlaşmaktadır. PsycINFO veritabanından alınan bilgiye göre evrimsel psikoloji alanında yapılan yayın sayısı 1985-1992 yılları arasında 29 iken, 1993-2000 yılları arasında yapılan yayın sayısı 331’dir (Durrant ve Ellis, 2002). Bu göstergeler özellikle psikoloji içerisinde evrimsel bakış açısının zamanla ne kadar önem kazandığının niceliksel bir kanıtıdır. 2000 yılından sonraki dönemde yapılan yayın sayısı ise önceki değerlerden daha fazladır (Bkz. Webster, Jonason, ve Schember, 2009). 

Evrimsel psikoloji alanında çalışan araştırmacılar her ne kadar bütün insan davranışları ve zihinsel yapısıyla ilgilense de bazı konular üzerinde daha fazla yoğunlaşmışlardır. Alanın önemli bir yayın organı olan Evolution and Human Behavior (Evrim ve İnsan Davranışı) adlı bilimsel dergide 1997-2008 yılları arasında yapılan 408 yayının başlığı incelendiğinde bu başlıklarda en çok; “sex (cinsellik/cinsiyet/cinsel ilişki)”, “attractiveness (çekicilik/cazibe)”, “differences (farklılıklar)”, “sexual (cinsel)” gibi sözcüklerin kullanıldığı görülmüştür (Webster, Jonason, ve Schember, 2009). Bu da göstermektedir ki alanda çalışan bilim insanları dikkatlerini son yıllarda, daha ziyade insan eşleşmesi, cinsiyetler arası ve cinsiyet içi sosyal ilişkiler, cinsel yönelimli davranışlar vb. konulara odaklamışlardır.

Sonuç olarak bugün evrimsel psikoloji, birçok temel insan davranışı örüntüleri hakkında tutarlı yorumlar sağlama ve insan olmanın ne manaya geldiğine ilişkin yeni bulgular üretme konusunda son derece muktedir olduğunu kanıtlamıştır (Geher, 2006).

Kaynaklar


– Darwin, C. (1970). Türlerin kökeni. (Ö. Ünalan, Çev.) Ankara: Sol Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1859)

– Tooby, J. & Cosmides, L. (16 Ocak 2005). Evolutionary psychology: Conceptual foundations. 18 Mart 2010,http://tv.isg.si/site/ftpaccess/elogedusavoir/Evolutionary%20psychology%20-%20Conceptual%20foundations.pdf

– Geher, G. (2006). Evolutionary psychology is not evil! (…And here’s why…). Psychological Topics, 15 (2), 181-202.

– Durrant, R. & Ellis, B. J. (13 Eylül 2002). Evolutionary psychology. 18 Mart 2010, http://media.wiley.com/product_data/excerpt/38/04713840/0471384038.pdf

– Webster, G. S., Jonason, P. K., & Schember, T. O. (2009). Hot topics and popular papers in evolutionary psychology: Analyses of title words and citation counts in Evolution and Human Behavior, 1979 – 2008. Evolutionary Psychology, 7 (3), 348-362.